De commissie Schnabel was in februari 2016 duidelijk in haar oordeel: euthanasie alleen vanwege een ‘voltooid leven’ moet niet worden toegestaan. Er zijn weinig ouderen die om euthanasie vragen, zonder dat zij medische klachten hebben. Het merendeel heeft volgens de commissie een opeenstapeling van ouderdomsklachten en voldoet aan de criteria van de Wet toetsing levensbeëindiging (WTL).

Verrassing
Maar het kabinet legde het rapport van de commissie Schnabel naast zich neer en oordeelde dat het huidige systeem geen ruimte biedt voor mensen die hun leven voltooid achten. “Een positieve verrassing”, zegt Robert Schurink die zijn blijdschap toont over de plannen. “Het kabinet heeft haar politieke verantwoordelijkheid genomen en sluit aan op een trend die al langer zichtbaar is in de samenleving.”

Schurink, die binnenkort het stokje aan een nieuwe directeur zal overdragen, doelt hiermee op enquêtes van onder meer EenVandaag en RTL Nieuws waaruit blijkt dat ongeveer driekwart van de samenleving voorstander is van een wet die hulp bij zelfdoding regelt voor mensen met een voltooid leven. Toch is nog veel onduidelijk over de wet. Wat wordt bijvoorbeeld de rol van de stervenshulpverlener?

Schurink: “Die rol is inderdaad nog niet echt duidelijk. In mijn ogen is de stervenshulpverlener iemand waarmee je in gesprek gaat als je uit het leven wil stappen. De hulpverlener doet een intake en luistert naar waarom iemand tot de conclusie komt om uit het leven te stappen. Daarnaast moet de hulpverlener beoordelen of het besluit vrijwillig en weloverwogen genomen is. Zijn alle alternatieven overwogen? Is er nog kwaliteit van leven mogelijk? Als iemand echt tot de overtuiging komt om uit het leven te stappen, dan moet de hulpverlener die taak verder kunnen begeleiden.”

Geen meerwaarde
Als het aan Schurink ligt komt er geen leeftijdsgrens in de nieuwe wet. Want, zo beargumenteert hij, dat is arbitrair. “Als de grens op 75 jaar ligt, dan vraagt iemand van 70 zich waarom hij of zij niet mag sterven. De euthanasiewet is ook vanaf twaalf jaar. Ik zie de meerwaarde niet van een leeftijdsgrens. Over het algemeen zal het gaan om oude mensen.”

Kees van der Staaij, de partijleider van de SGP is fel tegenstander van de kabinetsplannen. Hij vindt het leven waardevol en de overheid heeft de taak om dat te beschermen. “Daarnaast is er een groot gevaar voor misbruik”, zegt hij. “Ik denk bovendien dat je hulpverleners voor een onmogelijke taak stelt om te gaan beoordelen wie wel en wie niet voor stervenshulp in aanmerking moeten komen.”

Wat vindt u ervan dat het kabinet de adviezen van het rapport Schnabel naast zich neerlegt?

“Onbegrijpelijk. Het kabinet vraagt eerst goed te doordenken. Vervolgens komt er een doorwrocht en unaniem rapport, wat best wel bijzonder is voor zo’n ingewikkeld vraagstuk. Daaruit wordt de conclusie getrokken dat het onverstandig is om de wet te verruimen of aan te passen. Toch legt het kabinet dit naast zich neer.”

Welke oplossing ziet u dan voor de mensen die zeggen aan het leven te lijden?

“Laat ik vooropstellen dat ook ik niet geloof dat je voor alle problemen makkelijk een oplossing kunt vinden. Dat gezegd hebbende, geloof ik wel dat er heel veel mogelijkheden zijn om eenzaamheid onder ouderen beter te bestrijden. In gesprekken met ouderen hoor je dat ze wat missen in hun leven, dat er sprake is van een schraalheid aan contacten. Het is fijn als iemand tegen ze zegt dat ze waardevol zijn, maar hoe merken ze in de praktijk dat de samenleving ze er graag bij wil houden? Daarin speelt de samenleving een belangrijke rol, dat kan de overheid niet alleen. Voor de steden en de gemeenten is eveneens een belangrijke taak weggelegd.”

Wat als die strijd tegen eenzaamheid al een keer gevoerd is en er geen oplossingen meer zijn?

“Laten we niet dezelfde fout maken als destijds minister Borst bij de invoering van de euthanasiewet. Zij erkende jaren later: ‘We hebben eerst de mogelijkheid van euthanasie geopend en pas daarna de palliatieve zorg verbeterd.’ Dat zie je nu weer gebeuren. Er is een enorme eenzaamheidsproblematiek onder ouderen en daar is nog lang niet alles aan gedaan. Je moet de ouderen niet alleen als objecten van zieligheid beschouwen, maar ook met respect openstaan voor wat hen plezier en zin in het leven zou kunnen geven.”

Mensen zeggen ‘te lijden aan het leven’ en vragen om een reddingsboei, zoals de 95-jarige Pieter Jiskoot in een uitzending van De Wereld Draait Door. Het lijkt erop dat u mensen als Jiskoot die reddingsboei niet wilt geven.

“Ik vind de situatie van meneer Jiskoot een goed voorbeeld van hoe ingewikkeld en ambivalent het soms is. Deze meneer zei dat hij een einde aan zijn leven wilde maken toen zijn vrouw overleed. Je moet het als hulpverlener maar gaan toetsen. Moet je iemand in rouwverwerking een pil geven? Of wijs je het af omdat deze persoon in een instabiele situatie verkeert? Later was de situatie van meneer Jiskoot weer anders, toen wist hij niet of hij de pil zou nemen. Nu heeft hij weer een levensdoel en zou hij niet meer zo makkelijk uit het leven willen stappen.”

Is een mens wel in staat om zelf over het leven te beslissen? U zegt namelijk dat achter de autonome mens een enorme kwetsbaarheid schuilgaat.

“Het gaat onze mogelijkheden te boven om daar zelf weloverwogen verantwoorde keuzes in te maken.”

Bent u bang dat ‘uit het leven stappen’ met dit wetsvoorstel van het kabinet te makkelijk wordt?

“Ik ben daar wel ongerust over. Als juist die autonomie een ontzettend belangrijke drijfveer wordt, waar eindigt dit dan? Iemand heeft een mooie baan verloren en ziet geen perspectief meer, wat dan? Iedere keer zie je dat een nieuwe stap wordt gezet in het uitbreiden van de mogelijkheden om een einde aan het leven te maken. De volgende stap is dat jongeren en mensen met een handicap onder de wet vallen. Tegelijkertijd zetten we in op suïcidepreventie, dat is dubbel. Ik discussieerde onlangs met een vrijwilliger van de NVVE. Diegene zei: ‘Als iemand het gevoel heeft alleen maar een last te zijn voor zijn of haar kinderen en bovendien het gevoel heeft duur te zijn voor de samenleving, dan is het juist heel normaal dat je aangeeft dat het goed is om uit het leven te stappen.’ Dat raakte mij. Accepteer je dan als samenleving niet veel te makkelijk dat iemand uit het leven stapt? Dat ‘ie zich een kostenpost gaat voelen? Zo wil je toch niet aankijken tegen mensen?”

Bij geen partij zijn de verschillen tussen opeenvolgende partijprogramma’s zo klein als bij de SGP. De maatschappij verandert wel: er gaan steeds minder mensen naar de kerk. Gaat uw partij nog wel met de tijd mee?

“Wij staan voor onze waarden. De meerderheid zal een andere weg inslaan als blijkt dat mensen niet van onze waarden overtuigd zijn en niet dezelfde standpunten innemen. Wij vinden dat onze uitgangspunten goed passen bij deze tijd, dat er veel wijsheid in zit. In de jaren ‘50 zag je in een brochure dat bescherming van leven en grote terughoudendheid over onderwerpen als euthanasie breed gedragen werden in de samenleving, ook door liberalen en andere zuilen. Daar hoef je niet christelijk voor te zijn.”

Angst zaaien
Schurink noemt sommige punten van de argumentatie van Van der Staaij angst zaaien. “Mensen met een verstandelijke handicap gaan echt niet onder de wetgeving vallen”, zegt de directeur van de NVVE. “Dat weet Van der Staaij zelf ook wel. Alles gaat heel transparant en zorgvuldig. Laten we geen verhalen de wereld in slingeren die geen werkelijkheid zijn.”

“Ik ben helemaal niet tegen investeringen in de ouderenzorg en ik snap de pro-life opvatting van Van der Staaij. Eenzaamheid kan je bestrijden, maar het is een illusie te denken dat daardoor niemand meer dood wil. Als je mensen die dood willen blijft overtuigen met de ideeën van Van der Staaij, dan wordt het bemoeizorg. Ik wil het geloof van de SGP en de ChristenUnie niet afnemen, maar de realiteit is dat driekwart van de samenleving wil dat deze wet er komt. Deze partijen vechten een hopeloze strijd met hun ideologie. De samenleving verandert.”

© Nationale Zorggids / Frank Molema